Waar staat de school nu? In welke richting wil ze zich ontwikkelen? En hoe komt ze van een heldere visie naar ingebed beleid?

Om binnen het onderwijs ook recht te kunnen doen aan de behoeften, capaciteiten en interesses van begaafde en excellerende leerlingen is het noodzakelijk dat hier binnen alle schoolontwikkelingstrajecten structureel aandacht aan besteed wordt. Op die manier kan beleid voor begaafde en excellerende leerlingen ingebed worden binnen de school en is de continuiteit geborgd.

Er zijn diverse hulpmiddelen die gebruikt kunnen worden om te bepalen in welke richting de school zich verder wil ontwikkelen en daarbij de verbinding te leggen met de bestaande schooleigen praktijk en ontwikkelingen die rondom andere thema's in een school gaande zijn.

Er kan gebruik gemaakt worden van de 'Digitale Checklist (Hoog)begaafdenwijzer PO' om de huidige situatie op school in kaart te brengen en ontwikkelpunten te formuleren. Ook kan met behulp van de 'OntwikkelWijzer PO' verkend worden wat nodig is voor verdere schoolontwikkeling.

Doelgericht werken aan schoolontwikkeling

voor begaafde en excellerende leerlingen in het Primair Onderwijs

Doelgericht werken aan schoolontwikkeling begint bij het in kaart brengen van wat uw school al doet en wat de ambities zijn. Daarna volgen het plan van aanpak, de realisatie en de borging. Dit proces wordt ondersteund door de 'OntwikkelWijzer' waarin vragen uw denken over essentiële punten op dit thema richting geven. U wordt door de verschillende fasen geleid; interne links geven aanvullende, inspirerende informatie. In het bijbehorend werkdocument kunnen antwoorden worden ingevuld. 

Inbedding in bestaand beleid en aansluiting bij de huidige schoolontwikkeling maken de kans van slagen van een 'aanvullend' plan voor onderwijs aan begaafde en excellerende leerlingen, groot. In het primair onderwijs betekent dit aansluiten bij de schooleigen praktijk en ambities rond opbrengstgericht werken en Passend Onderwijs.

Deze OntwikkelWijzer is gebaseerd op de Themakaart die binnen het programma van School Aan Zet wordt gebruikt. In onderstaand schema ziet u alle onderdelen waarvoor richtinggevende vragen zijn geformuleeerd. Klik hiervoor op het onderdeel, of ga naar het menu rechts. Onder het schema vindt u het bijbehorende werkdocument.

1. Waar staan wij nu?

Beeld van de leerling

• Hoe brengen wij onze leerlingen in beeld?
• Op welke manier maken wij optimaal gebruik van alle beschikbare subjectieve en objectieve gegevens?
• Weten wij welke leerlingen in potentie excellente prestaties kunnen leveren en op welke gebieden?
• Hebben wij op leerlingniveau inzicht in factoren die talentontwikkeling belemmeren?
• Wat zijn onze bereikte resultaten op leerlingniveau?

Onderwijsaanpassingen en voorzieningen

• Welke differentiatie in aanbod en begeleiding bieden wij en hoe is dit bij ons georganiseerd?
• Hoe spelen wij specifiek in op gesignaleerde begaafdheidskenmerken?
• Hoe betrekken wij leerlingen bij hun eigen leerproces?
• Hoe gaan wij om met verschillen in het profiel van leerlingen?
• Wat bieden wij leerlingen met zowel kenmerken van begaafdheid als kenmerken van leer- en/of gedragsproblemen?

Inbedding

• Op welke manier sluit wat wij doen aan op onze visie op talentontwikkeling?
• Hoe is ons beleid ingebed binnen ons onderwijs en vastgelegd in het zorgplan?
• In hoeverre maken wij het onderwijs rijk en betekenisvol voor alle leerlingen? Welke doelen stellen wij?
• Hoe benutten wij andere personen en instanties in onze omgeving?

Deskundigheid

• Over welke competenties en expertise beschikken wij binnen- en bovenschools op het gebied van excellentie en (hoog)begaafdheid?
• Hoe leren wij van elkaar en anderen?
• Hoe is (na)scholing geborgd?

Kwaliteit van de ondersteuning

• Hoe geschikt zijn onze huidige methoden?
• Over welke middelen en begeleidingsmogelijkheden beschikken wij om verrijkend onderwijs vorm te geven?
• Hoe en door wie worden leraren die dat nodig hebben bij ons ondersteund?

Wat zijn onze sterke punten en welke knelpunten tekenen zich af n.a.v. bovenstaande vragen?

2. Wat willen wij bereiken?

Visie

• Hoe sluit wat wij doen m.b.t. onderwijs aan begaafde en excellerende leerlingen aan bij onze totale visie op onderwijs (inclusief onze visie op talentontwikkeling)?
• Hoe kunnen wij dat verbeteren?
• Wat zijn onze ambities komende jaren?
• Welke doelen stellen wij en wanneer denken we ze te halen?
• Hoe is het draagvlak en de samenwerking hiervoor bij leerlingen, ouders, vaksecties, relevante werkgroepen directie en bestuur?
• Worden de gestelde doelen in het beleidsplan opgenomen?
• Krijgen ambities de ruimte en worden ze gefaciliteerd?
• Vormt het beleid op het terrein van begaafde en excellerende leerlingen een integraal onderdeel van het gehele schoolbeleid?

Doelen op leerlingniveau

• Welke doelen stellen wij voor deze leerlingen?
• Liggen deze doelen alleen op het terrein van schoolvakken of op een breder terrein van ontwikkeling? (bijv. zelfregulatie en metacognitieve vaardigheden, thinking skills)
• Hebben wij heldere (SMART)-doelen?
• Zijn de doelen ambitieus? Hebben wij hoge verwachtingen?
• Hoe evalueren we de leerling-doelen? Werken wij hierbij opbrengstgericht? (zie ook 5)
• Hoe worden de doelen bekend bij leerlingen, schoolleiding, ouders, vaksecties en zorgteam?

3. Wat gaan wij doen?

Op welke gebieden moeten activiteiten ontplooid worden en schoolbrede afspraken gemaakt worden?

• Gezien de conclusies onder 1 (Waar staan wij nu?) en de ambities onder 2 (Wat willen wij bereiken?), op welke gebieden moeten activiteiten ontplooid worden en schoolbrede afspraken gemaakt worden?

• Wat zijn de doelen?

• Welke prioriteiten stellen wij ons de komende periode?

• Waar halen we onze inspiratie vandaan?
  (bijvoorbeeld van andere scholen)
• Welke scholing wordt er gevolgd?
• Hoe benutten we personen met specifieke expertise en competenties optimaal?
• Wie houdt het tijdpad in de gaten en spreekt anderen indien nodig aan?
• Hoe leggen we onze activiteiten vast in een plan van aanpak?
• Hoe zorgen we voor een breed draagvlak voor onze plannen?
  (leerlingen, ouders, collega's, schoolleiding, relevante werkgroepen)
• Hoe betrekken en informeren we hen?
  (communicatie, schoolgids)?

4. Wat is daarvoor nodig?

Randvoorwaarden

• Wat moeten wij weten en kunnen om de activiteiten uit te kunnen voeren en de doelen te halen?
  (bijv. t.a.v. deskundigheid, wijze van resultaten interpreteren, differentiëren etc.)
• Hoe blijven we op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen?
• Wat is nodig voor de invoering of verbetering op onze school?
  (bijv. methoden en materialen, competentiebevordering, wijze van begeleiding aanpassen, drempels om te excelleren weghalen, extra taken en functies, attitudeverandering, facilitering, welke ICT aanpassingen, bevorderen van gunstig leerklimaat, vormen van beloning en competitie invoeren, ondersteuning en expertise organiseren, lerende netwerken vormen)

• Welke rol heeft de schoolleiding bij het invoerings- of verbeteringsproces?
  (bijv. stimuleren door opbrengstgerichte cultuur, enthousiasmeren, ruimte en podium geven, aansturen waar nodig,  faciliteren, rolmodel naar ouders en leraren)
• Hoe wordt samenwerking binnen school gestimuleerd en vormgegeven om verbeteringen door te voeren?
  • directe feedback en reflectie via intervisie, coaching, sectievergaderingen of werkgroepoverleg.
  • resultaatgerichte gesprekken met leraren over de voortgang en de resultaten
  • studiebijeenkomst
• Hoe betrekken wij ouders bij het onderwijs aan deze leerlingen?

5. Hoe volgen wij de resultaten?

Toetsen en andere wijze van volgen van de ontwikkeling van de leerling

• Welke wijze van signaleren en screenen passen wij toe?
• Is daarbij verdere ondersteuning nodig?
• Hoe brengen wij vaardigheidsgroei en actuele niveau betrouwbaar in beeld?
• Welke toetsen gebruiken wij om de leerlingen te volgen?
• Wordt er gedifferentieerd getoetst, formatief of adaptief?
• Gebruiken wij andere manieren om ontwikkeling van leerlingen in beeld te brengen?
  (bijv. portfolio, observaties, gesprek met de leerling, collega's of ouders)
• Hoe vergelijken wij onze verwachting van de begaafde leerlingen (ontwikkelingsperspectief) met de resultaten van de leerlingen? En hoe verbinden wij ons handelen daaraan?
• Voldoet onze wijze van signaleren, screenen, toetsen en volgen?
• Krijgen wij de resultaten goed in beeld?

Analyseren van de gegevens

• In hoeverre is het volgen-analyseren-interpreteren-(aanpassen van de) lesstof / begeleiding en weer volgen van de leerling een cyclisch, opbrengsgericht proces?
• Hoe vaak gebeurt dit per jaar?
• Op welke wijze worden analyses gemaakt én gebruikt?
  (bijv. trendanalyse, alternatief leerlingrapport, doortoetsen én foutenanalyse op leerlingniveau)

Volgen van de ontwikkeling van de leraren/het team

• Hoe volgen en stimuleren we de ontwikkeling van de competenties van het docententeam?

Tevredenheid en voortgang

• Hoe meten we tevredenheid bij ouders en leerlingen?
• Hoe meten we tevredenheid en motivatie bij docenten?

6. Hoe borgen en verbeteren wij?

Evaluatie van resultaten (tenminste jaarlijks)

• Welke leerlingresultaten zijn bereikt en hoe tevreden zijn we hierover?
• Hoe tevreden zijn leerlingen, ouders en docenten?
• Zijn de onderwijsaanpassingen gerealiseerd en wat was de kwaliteit?
• Is de geplande tijd besteed aan de excellente/hoogbegaafde leerling?
• Is de begeleiding van de leraren volgens plan gerealiseerd?
• Is de communicatie intern en extern (ouders, bestuur, collega's etc.) goed verlopen?
• Is het plan ‘onderwijs voor begaafde en excellerende leerlingen' gerealiseerd en geborgd?

Welke mogelijke verklaringen/ oorzaken zijn er voor de (niet) gerealiseerde opbrengsten?

• (Te) hoge/ (te) lage doelen
• Deskundigheidsbevordering van docenten
• Ondersteunen en faciliteren van docenten
• Begeleiding (in brede zin) van de leerlingen
• Benutte onderwijstijd voor leerlingen
• Deugdelijkheid aanbod en materialen
• Organisatie in de klas en in de school
• (Minimaal tot geen) draagvlak
• Bijzondere omstandigheden.....
• Anders.....

Aanpassingen voor komende periode op basis van de resultaten en verklaringen/oorzaken

• Welke wijzigingen/ aanpassingen maken wij in ons plan ‘onderwijs voor begaafde en excellerende leerlingen' voor komende periode?
• Hoe informeren wij betrokkenen hierover?
  (leerlingen, ouders, collega's en schoolleiding

Afronding van deze periode

• Hoe en wanneer verantwoorden wij ons over de afgelopen periode?

Checklist begaafdenwijzer PO

Wat is de huidige stand van zaken? Welke aandachtspunten zijn een punt voor verdere ontwikkeling?

De digitale checklist (Hoog)begaafdenwijzer Basisonderwijs geeft de verschillende aandachtspunten weer bij het opstellen, implementeren en vastleggen van beleid voor (hoog)begaafde leerlingen in het basisonderwijs en biedt - eenmaal ingevuld - inzicht in de huidige stand van zaken op uw school.

De (digitale) checklist '(Hoog)begaafdenwijzer Basisonderwijs' is ontwikkeld door SLO (2007; 2010) in overleg met leerkrachten van (hoog)begaafde kinderen, intern begeleiders en onderwijsadviseurs. De checklist bestaat uit vijf onderdelen, die in onderstaand overzicht zijn weergegeven en beknopt worden toegelicht.

Via een Excel-bestand kunt u bij de verschillende items, die per (sub)onderdeel van de checklist genoemd worden, invullen wat de mate van realisatie is, in hoeverre het belangrijk wordt gevonden en of het een ontwikkelpunt is, eventueel voorzien van een toelichting. Op basis van de ingevulde antwoorden wordt dan automatisch een schoolrapportage gegenereerd, waarin de huidige stand van zaken overzichtelijk wordt weergegeven. Dit is handig om bijvoorbeeld te bepalen welke vervolgstappen gewenst zijn.

De digitale checklist kan ook als werkdocument gebruikt worden. Door de voortgang bij te houden, heeft u altijd een actueel overzicht van de situatie met betrekking tot onderwijs en beleid voor (hoog)begaafde leerlingen op uw school!