Begaafdheidskenmerken

Zo'n 10 % van de kinderen laat kenmerken zien die kunnen duiden op (hoog)begaafdheid. Het is echter moeilijk om te spreken over "dé eigenschappen van (hoog)begaafde leerlingen", omdat ook deze kinderen uniek zijn. Hun eigenschappen kunnen onderling erg verschillen en soms zelfs tegenovergesteld zijn. Zo is bijvoorbeeld de ene eerling met kenmerken van begaafdheid op sociaal gebied erg sterk, terwijl een andere leerling juist erg op zichzelf is gericht. De ene leerling toont zicht bijvoorbeeld erg leergierig, terwijl een andere leerling door een inadequaat onderwijsaanbod het plezier in leren misschien verloren heeft en dit niet (meer) laat zien.

Hieronder staat een overzicht van veel voorkomende eigenschappen, zoals die in de literatuur genoemd worden. Een leerling hoeft niet alle eigenschappen in onderstaand overzicht te bezitten. Het omgekeerde is ook het geval: als iemand één of meerdere van deze gedragsaspecten vertoont, hoeft dit niet automatisch te betekenen dat het vermoeden dat (hoog)begaafdheid een rol kan spelen terecht is.

Het is van belang de eigenschappen op het niveau van een individuele leerling in samenhang met elkaar te bekijken. De profielen van Betts & Neihart bieden hiervoor bruikbare aanknopingspunten.

Kenmerken	van begaafdheid	Indicatoren
Hoge intelligentie	Beschikt over hoge intellectuele capaciteiten.	is (in potentie) tot uitzonderlijke prestaties in staat presteert zeer hoog op toetsen (A+) heeft een totale IQ score > 120 en een IQ scorebereik rond 130 op tenminste één intelligentiefactor
Vroege ontwikkeling	Geestelijk vroegrijp, gekenmerkt door een ontwikkelingsvoorsprong. Kan meestal op vroege leeftijd al lezen, praten, schrijven en heeft een vroege ontwikkeling van getalbegrip. Hierdoor kan hij/zij zich gemakkelijk leerstof uit hogere leerjaren eigen maken. Stelt op jonge leeftijd al levensbeschouwelijke vragen en denkt al vroeg na over de zin van het leven.	is geestelijk vroegrijp, heeft een ontwikkelingsvoorsprong is gericht op prikkels uit de omgeving heeft op jonge leeftijd al gevoel voor objectpermanentie heeft op jonge leeftijd ontwikkeling van psycho-motoriek kan op jonge leeftijd lezen is eerder met spreken heeft vroege belangstelling voor cijfers en letters geeft vroeg blijk van gedetailleerde kennis van de omgeving kan al vroeg een voorbeeldmodel (onder andere lego) nabouwen tekent op hoger niveau dan leeftijdsgenoten heeft een vroege ontwikkeling van getalbegrip kan zich gemakkelijk leerstof uit hogere leerjaren eigen maken heeft op jonge leeftijd al gevoel voor symboliek kan al praten, lezen en schrijven op jonge leeftijd
Uitblinken op één of meerdere gebieden	Een bijzondere begaafdheid kan tot uitdrukking komen in motorische, sociale, artistieke en intellectuele vaardigheden. Vaak treden deze begaafdheidsvormen gecombineerd op en kunnen deze leerlingen uitblinken in meerdere gebieden, zoals bijvoorbeeld in taal en wiskunde. Heeft op taalgebied een grote woordenschat en vertoont een zeer goed en adequaat woordgebruik.	is zeer goed in rekenen/wiskunde heeft zeer goed taalgebruik heeft een grote woordenschat / adequaat woordgebruik kan vroeg praten in samengestelde zinnen is zeker niet goed in alles
Gemakkelijk kunnen leren	Heeft over het algemeen een zeer goed geheugen en kan hierdoor goed informatie onthouden en verwerken. Begrijpt nieuwe leerstof dan ook aanzienlijk sneller dan gemiddelde leerlingen en is daardoor sneller klaar met opdrachten en huiswerk. Hierdoor heeft hij/zij vaak een leertempo dat beduidend hoger is dan het tempo van de meeste andere leerlingen in een reguliere klas.	is snel van begrip kan complexe aanwijzingen makkelijk volgen heeft een goed opmerkingsvermogen kan leerstof snel verwerken heeft een zeer goed geheugen kan snel onthouden kan snel lezen kan snel denken heeft een uitstekend geheugen en gebruik van informatie heeft een leertempo 2 tot 5 keer hoger dan de gemiddelde leerling
Goed leggen van (causale) verbanden	Kan gemakkelijk (causale) verbanden leggen en heeft hierover een goed overzicht.	kan gemakkelijk (causale) verbanden en relaties leggen heeft de neiging om ideeën of dingen op een ongebruikelijke en niet voor de hand liggende manier te combineren kan gemakkelijk betekenissen begrijpen
Het makkelijk kunnen analyseren van problemen	Is een snelle probleemanalyseerder. Kan snel vaststellen wat de aard van een probleem is. Daarnaast vaak vindingrijk in het ontwikkelen van eigen oplossingsmethoden. Dit kan soms problemen opleveren als een verkeerde oplossingsmethode is aangeleerd, omdat het lastig kan zijn deze methode weer los te laten.	kan snel problemen analyseren is vaardig in het toepassen van oplossingsmethoden in diverse situaties houdt vast in het oplossen van problemen is vindingrijk in oplossingsmethoden heeft plezier in het oplossen van problemen heeft eigen (verschillende) oplossingsmethoden kan goed omgaan met problemen: ziet snel wat relevant is en komt sneller tot essentie
Het maken van grote denksprongen	Maakt grotere leerstappen en heeft daarom minder tijd nodig.	kan grotere leerstappen maken kan grote denksprongen maken
Voorkeur voor abstractie	Kan goed abstract denken. Generaliseert gemakkelijker dan de meeste andere klasgenoten en heeft een goed overzicht van de kennisgehelen. Heeft geen behoefte aan concretisering van de lesstof door het gebruik van voorbeelden	kan goed abstract denken generaliseert van bijzonder naar algemeen overziet kennisgehelen is een productieve denker
Hoge mate van zelfstandigheid	Wil liever niet geholpen worden en geeft de voorkeur aan zelfstandig werken. Vertoont veel initiatief bij het werken in groepsverband vertoont en neemt vaak de leiding. Wil bovendien dingen graag op zijn/haar eigen wijze doen, zoals het zelf bedenken van een methode voor het uitrekenen van sommen.	heeft weinig behoefte aan instructie wil dingen op eigen manier doen (bijvoorbeeld eigen manier van rekenen) wil zelf ontdekken is zelfstandig toont initiatief neemt leiding is verantwoordelijk voor eigen handelen reflecteert op eigen handelen geeft de voorkeur aan zelfregulatie: besteedt soms wat meer tijd aan plannen, maar komt sneller tot besluitvorming wil zelf en kan grotendeels zelf de benodigde kennis vergaren, onderzoeken, structureren en analyseren
Brede of juist specifieke interesse / hoge motivatie / veel energie	Het is belangrijk dat het onderwerp van de opdracht de leerling interesseert. Bij leerlingen met kenmerken van begaafdheid is namelijk het kunnen een voorwaarde, maar het willen van even groot belang. Als het onderwerp aansluit bij de interesse van de leerling, dan is motivatie verzekerd. Er is aangetoond dat talent pas doorzet als leerlingen plezier beleven aan de (leer)activiteiten. Een kenmerk van begaafdheid is dat zij zeer leergierig kunnen zijn. Als een onderwerp de leerling interesseert dan pluist hij het onderwerp vaak tot op de bodem uit. Maar het tegenovergestelde geldt ook: als een leerling geen interesse heeft voor een bepaald onderwerp, dan kan hij moeilijk de motivatie opbrengen om zich erin te verdiepen.	brede interesse vraagt eindeloos waarom heeft een hoge motivatie neemt geen genoegen met halve informatie/ halve oplossingen heeft grote doorzettingsvermogen/volharding is intrinsiek gemotiveerd is bereid om moeilijke taken op te nemen is bereid om in eigen tijd verder te werken is snel betrokken op het werk heeft veel energie/onvermoeibaar
Creatief / origineel	Laat in opdrachten vaak zien originele en creatieve ideeën en/of oplossingen te hebben. Maakt onverwachte zijsprongen en heeft een grote verbeeldingskracht.	maakt onverwachte zijsprongen is origineel is een intuïtieve denker heeft hekel aan routinetaken heeft grote verbeeldingskracht interesse in experimenteren en het dingen op andere manieren te doen/staat open voor nieuwe ervaringen pakt zaken graag anders aan is creatief
De lat automatisch hoog leggen	Legt zichzelf hoge doelen op.	is perfectionistisch kan zichzelf onderschatten kan vermijdingsgedrag laten zien
Hoge gevoeligheid	Kan hooggevoelig zijn op meerdere vlakken, hetgeen zich uit in intens gedrag	het intense gedrag uit zich op de vijf gebieden: intellectueel, psychomotorisch, zintuiglijk, emotioneel, en qua verbeelding.
Kritische instelling	Is opmerkzaam en kan kritische kanttekeningen maken.	maken genuanceerde analyses leggen de vinger op de zwakke plek
Groot rechtvaardigheidsgevoel	Heeft vaak een groot rechtvaardigheidsgevoel, dat hun denken, handelen en voelen kan bepalen.	hecht aan nakomen van beloftes wil dat afspraken worden nagekomen kan zeer begaan zijn met het 'grote wereldleed'
Apart gevoel voor humor	Bezit over het algemeen een apart gevoel voor humor.	heeft een apart gevoel voor humor groot gevoel voor humor
Hoge mate van concentratie	Kent een hoge mate van concentratie en heeft daarbij een lange aandachtsspanne.	langere aandachtsspanne, volharding en intense concentratie is geconcentreerd kan zich op jonge leeftijd buitengewoon lang concentreren hoge mate van concentratie, lange aandachtsspanningsboog met betrekking tot interessegebieden

Begaafdheid

Redactie

Begaafdheidskenmerken