Welke overwegingen spelen een rol bij versnelling?

Versnelling is een van de meest ingrijpende onderwijsaanpassingen voor (hoog)begaafde leerlingen. Wanneer bij een kind sprake is van een grote didactische voorsprong en maatregelen als compacten en verrijken onvoldoende zijn om 'onderwijs op maat' te bieden, is versnellen het overwegen waard. Omdat het een ingrijpende onderwijsaanpassing betreft, is het van belang dat de keuze voor (of tegen) versnelling bewust genomen wordt en alle betrokkenen achter de beslissing staan.

Versnellen kent diverse vormen:

• Vervroegd instromen in groep 1
• Overslaan van een groep
• Doorlopen van meerdere groepen in een schooljaar
• Versnellen voor een bepaald vak

Versnelling in combinatie met compacten en verrijken

Wanneer wordt gekozen voor versnelling is het goed te weten dat versnelling alleen geen voldoende onderwijsaanpassing is. Aanpassingen in de reguliere leerstof zijn nodig om tegemoet te komen aan de specifieke leerbehoeften van (hoog)begaafde leerlingen, ook na een versnelling! Als een school alleen versnelling toepast en verder geen aanpassingen maakt in het onderwijsaanbod is dit geen goede zaak. In dat geval moet de leerling zich alsnog aanpassen aan het onderwijsaanbod, in plaats van dat het onderwijsaanbod wordt aangepast aan de behoeften van de leerling. Versnellen moet plaatsvinden, indien het duidelijk in het belang van de leerling is en versnellen mag niet louter het gevolg zijn van de onmacht van de school om andere maatregelen te treffen (Doornekamp, Drent en Bronkhorst, 1999).

Sociaal-emotionele gevolgen van versnelling

Veel mensen zijn bezorgd dat versnellen problemen op zal leveren en wel met name op het sociaal emotionele vlak. Deze bezorgdheid is begrijpelijk, maar door deze bezorgdheid wordt wel eens een belangrijk punt over het hoofd gezien. (Hoog)begaafde leerlingen hebben door hun cognitieve voorsprong vaak heel andere interesses en sociale verwachtingen dan leerlingen van hun eigen leeftijd. Daarom kan het zijn dat leerlingen geïsoleerd raken in hun groep en kan de indruk ontstaan dat leerlingen achterlopen in hun sociaal-emotionele ontwikkeling. In veel gevallen blijkt in de praktijk echter dat leerlingen na een versnelling in dit opzicht juist beter gaan functioneren. Dit komt waarschijnlijk omdat het (hoog)begaafde kind in cognitief opzicht vaak makkelijker aansluiting vindt bij wat oudere leerlingen.

Uit internationaal onderzoek bij (hoog)begaafde leerlingen die versneld waren naar een volgende groep, is gebleken dat dit voor hen een effectieve onderwijsaanpassing is. Versnelde hoogintelligente leerlingen functioneren zeker niet minder en soms zelfs beter op sociaal emotioneel gebied dan niet versnelde hoogintelligente leerlingen. Er blijken nauwelijks verschillen in zelfconcept te bestaan en versnelde leerlingen functioneren beter op cognitief gebied, hebben niet meer of minder contacten of andere activiteiten dan niet versnelde hoogintelligente leerlingen en worden door hun ouders en leerkrachten hetzelfde of positiever beoordeeld als niet versnelde hoogintelligente leerlingen wat betreft de meeste gedragskenmerken.

Versnellen is voor de grote groep (hoog)begaafde leerlingen een effectieve onderwijsaanpassing, maar dat betekent niet dat versnellen voor iedere individuele (hoog)begaafde leerling een positief effect heeft. De keus om te versnellen zal daarom voor iedere individuele (hoog)begaafde leerling apart en zeer weloverwogen genomen moeten worden.